Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş aşamaları ve Milli Mücadele dönemi için büyük önem arz eden milli cemiyetler ulusal tarihimiz ve millet olma bilincimiz açısından son derece önemlidir. Milli Mücadele Dönemi, genel hatları ile 1. Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı İmparatorluğu’nun İtilaf Devletlerinin çeşitli politikaları sonucunda işgale uğraması ile başlayan bir süreç olarak düşünülebilir. Bahse konu olan kurtuluş mücadelesi 1919-1922 yılları arasında devam etmiştir. İşte milli cemiyetlerin kuruluş ve faaliyet aşamaları da bu süreç içerisinde gerçekleşmektedir.
Milli Mücadele dönemi içinde sadece ulusal ve kurtuluş mücadelesine destek olan yararlı cemiyetler değil aynı zamanda milli varlığa düşman cemiyetler de kurulmuştur. Dolayısı ile genel hatları ve kuruluş amaçlarına göre milli cemiyetleri öğrenmekte fayda vardır. Bu anlamda toplumsal olarak önemli olan cemiyetlerin kuruluş amacı ve faaliyetleri günümüz Türk siyasi hayatını anlama ve anlamlandırma açısından da büyük bir öneme sahiptir.
İçindekiler tablosu
Milli Cemiyetler
Daha önce de bahsedildiği gibi milli cemiyetler Osmanlı İmparatorluğu’un son döneminde Mondoros Mütarekesi’nin imzalanması ile beraber işgal kuvvetlerine ülkenin teslim edilmesi ile kurulmuştur. Osmanlı ve Anadolu coğrafyasının çeşitli bölgelerinde ve kentlerinde meydana gelen ilk bilinçli ve milli uyanışı temsil eden cemiyetler milliyetçi, ulusalcı ve aydın askerlerin dahil olması ile beraber Milli Mücadele sürecinde önemli konumda değerlendirilmektedir.
Ülkemizin ve ulusumuzun yakın tarihini oluşturan ve günümüz siyasi hayatında önemli olan bu cemiyetler ile ilgili çeşitli soruları gündeme gelmekte ve merak konuları da buna bağlı olarak çeşitlenmektedir. Zaman zaman hangisi milli cemiyetlerden biridir ya da zararlı ile faydalı cemiyetlerin tam listesi nedir gibi sorular da sorulabilmektedir. İşte bu sorunun yanıtı olarak;
- Şarkî Anadolu Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti (Doğu Anadolu)
- İstihlası Vatan Cemiyeti (Manisa)
- Kilikyalılar Cemiyeti (Adana Mersin)
- Samsun Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (Samsun)
- Adana Vilayeti Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti (Adana)
- Trabzon Muhafaza-i Hukuku Milliye Cemiyeti (Trabzon)
- Hareket-i Milliye ve Redd-i İlhak Teşkilatları (İzmir)
- Anadolu Kadınları Müdâfaa-i Vatan Cemiyeti (Kadın teşkilatı)
- Trakya-Paşaeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti (Doğu Trakya)
- Kozan Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti (Kozan)
- İzmir Müdâfaa-i Hukuku Osmaniye Cemiyeti (İzmir)
Milli Cemiyetlerin Özellikleri
Milli cemiyetler, genel hatları ile Osmanlı İmparatorluğu’nun son yani yıkılış döneminde Türkiye Cumhuriyeti’nin de kuruluş döneminde ortaya çıkmıştır. Bahse konu olan bu cemiyetler hem Avrupa’da hem de coğrafyamızda etkisini sürdüren milliyetçilik akımlarından etkilenmiştir. Bu anlamda ülkemizde hem ulusal kimliğimizin oluşması ve milli değerlerimizin savunulması anlamında büyük bir öneme sahiptir. Pek tabi ki bu cemiyetler arasında milli mücadele sürecinde faydalı ve ayrılıkçı olarak değerlendirilebilecek zararlı cemiyetlerden söz etmek gereklidir.
Zararlı ve faydalı olan cemiyetler kendi aralarında özelliklerine ve savundukları milli değerler ile bağlı oldukları ideolojiye göre değişiklik gösterebilirler. Bu durumda hangisi milli cemiyetlerden biridir gibi bir soru, faydalı ya da zararlı olup olmadıklarına göre değişebilir. Faydalı olan milli cemiyetlerimiz, Kurtuluş Savaşı’na giden yolda önemli adımlar atılmasını sağlayarak tam bir bağımsızlık mücadelesinin gerçekleşmesinde etkin olmuşlardır.
Milli cemiyetler genel olarak;
- Ülkenin içinde bulunduğu düşman işgalinden kurtulmayı hedefler,
- Osmanlı İmparatorluğu’na dayatılan manda ve himaye hükümlerini reddeder,
- Vatanın bölünmez bütünlüğünü her koşulda savunmayı ön plana alır,
- Ülkenin düşman işgalinden kurtulması ile beraber milli birliğin ilelebet devamlılığını da ön plana almaktadır.
Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
Doğu Anadolu’da kurulmuş olan bu cemiyet, Erzurum’da faaliyet göstermiştir. Bu cemiyetin faaliyetleri Mustafa Kemal Atatürk ile beraber güçlenerek bölgenin düşman işgalinden kurtulması açısından öncü bir kuvvet olarak ele alınabilir.
İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
İzmir’de kurulan bu cemiyet İzmir’in Milli Mücadele döneminde düşman işgalinden kurtarılması açısından önemli olarak ele alınmaktadır. İzmir’in düşman işgalinden kurtulması ile beraber diplomatik ilişkiler açısından da önemli eylemlere imza atmıştır.
İstihlası Vatan Cemiyeti
Manisa merkezli olan bu milli cemiyet İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyet’i ile birleşerek düşmana karşı etkili bir direniş mücadelesi göstermiştir. Ege bölgesindeki en etkin milli cemiyetlerden biri olarak tarihe geçmiştir.
Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
Trakya, Edirne bölgesinde kurulan cemiyet, ulusal birlik savaşımızda en etkili destekçilerden biri olarak bilinmektedir. Talat Paşa’nın etkisi ile kurulmuş olan u cemiyet kongre düzenlenmesi aşamasında da etkin olmuştur.
Trabzon Muhafaza-i Hukuku Milliye Cemiyeti
Bu cemiyet, Trabzon merkezli bir cemiyettir. Karadeniz bölgesinin milli mücadele sürecinde teşkilatlandırılması anlamında ön plana çıkmaktadır. Trabzon ve çevresinde kurulması hedeflenen Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını önlemek adına önemli faaliyetleri olmuştur.
Kilikyalılar Cemiyeti
İstanbul’da kurulan ve yararlı cemiyetler arasında yer alan bu örgüt, Fransız ve Ermeni işgallerinin önüne geçmek için faaliyetlerde bulunmuştur.
