Fiilde Çatı Konusu: Türkçede Kafa Karıştıran Bu Konuyu Anlatım ve İpuçları ile Kolayca Öğrenin

Türkçe dersinde gördüğümüz dil bilgisi kavramlarında önemli konulardan birisi olarak fillerde çatı karşımıza çıkmaktadır. Ancak bu konunun pek çok kişi tarafından karmaşık olarak değerlendirildiğini Belirtebiliriz. Dil Bilimcilerin Bu Konudaki Yorumları İse En Kolay Konular Arasında Yer Aldığına Yöneliktir. Fiilde Çatı Konu Anlatımı ile ilgili detaylı bilgileri elde edeceğiniz bu yazımızda önemli ipuçlarına sahip olacaksınız. Böylelikle konuyu daha kısa sürede kavramanızı sağlayacak ayrıntıların yer aldığını görebileceksiniz.

Dil bilgisinde anlatım gücünün önemli özelliklerinden olan fiilde çatı sayesinde, cümledeki öznenin ve nesnenin ilişkilendirilmesi mümkün olacaktır. Diğer yandan ise eylemin kim tarafından gerçekleştirildiğinin belirlenmesinde de eylemde çatı konusunu kavranması önemli bir husustur. Dilbilgisi ile ilgili sorularda özellikle anlatım bozukluğuna yönelik yer verilen fiilde çatı örnekleri ile ilgili incelemeleri yapabilirsiniz. Bu yazımızın devamını okuyarak fiilde çatı Türkçe konusunu tam olarak kavrayabileceğiniz önemli ipuçlarını yakalayabilirsiniz.

Fiilde Çatı Nedir?

Örnek olarak verilecek cümle içerisinde yüklem olarak aktarılan eylemin veya diğer bir adıyla fiilin, özne ve nesne arasındaki ilişkisine göre kazandığı forma eylemde çatı veya fiilde çatı adı verilmektedir. Sizler de bu sayede fiilde çatı nedir yanıtını alabilecek ve yalnızca fiillerde bu özellikleri arayabileceksiniz. Bu da demek oluyor ki, örnek olarak verilen cümle isim cümlesi ise bu özellik bulunmayacaktır. Böylece hiç diğer seçeneklere bakmadan, isim cümlesi olan seçeneği doğrudan eleyebileceğinizin altını çizmekteyiz.

“Elimde yeşil bir kalem var.” Cümlesini örnek olarak verdiğimizde, isim cümlesi olduğundan çatı yönünden incelenmeyeceğini vurgulayabiliriz.

Fiilde çatı incelemesini yaparken bazı noktaları göz önünde bulundurmanız gerektiğinin altını çizmekteyiz. Nesne veya özne alıp almadığına, belirtilen işin yapılış biçimine ve bu işten nesnenin veya öznenin nasıl etkilendiğine dikkat ederek aldığı eklere göre bu konuyu daha net biçimde kavrayabilirsiniz.

Fillerde çatı konusuna hakim olmak adına inceleyebileceğiniz başlıklarımızda örnekleri görebileceksiniz. Ancak öncelikle cümlede çatı konusunun öznelerine ve nesnelerine göre iki şekilde ele alınabileceğinin altını çizmekteyiz. İşte cümlede çatı örnekleri:

Öznelerine Göre Fiil Çatıları Nedir?

Bir cümle içerisinde özneyi bularak, fiille nasıl bir ilişki içerisinde olduğuna göre belirlemeleri yapabilirsiniz. Özne cümle içerisindeki işi kendisi yapabileceği gibi, bir başkasının da bu işten etkilenebileceğini göz önünde bulundurabilirsiniz. Kişi bir işi yaptığında kendisi de etkileniyor olabilir. Başkalarıyla birlikte karşılıklı yapabilir ve bu aşamada ise öznesine göre fiilde çatı konusunu 4 gruba ayırmak gerekmektedir.

Etken Fiiller ve Örnekleri

Cümle içerisinde yüklemi bulduktan sonra, bu işi kimin yaptığına bakmanız yeterli olacaktır. Öznenin doğrudan etken ve işi yapan kişi olduğu fiillerdir. Etken fiillerde özne aktif bir şekilde yer alır veya yapılan işten doğrudan etkilenir.

• Annem pazardan çilek aldı. (Yüklem “Almak” – Özne “Annem”)
• Televizyon gün boyu hiç kapanmadan çalıştı.  (“Yüklem “Çalıştı” – Özne ”Televizyon)

Yukarıdaki cümlelerde işi yapan bizzat öznedir ve etkendir.

• Bugün pikniğe gelmediler. (Gizli özne “Onlar”)
• Pazardan sonra markete doğru yürüdük. (Gizli Özne “Biz”)

Yukarıdaki gizli özneli cümlelerde işi özne yaptığından gizli özneli etken fiillere örnek olacaktır.

Edilgen Fiillere Örnek

Cümledeki fiilde -n veya –l eklerinden herhangi birisi getirildiğinde başkası tarafından yapıldığı anlamı katılır. Bu cümlelerde özne ise gerçek özne değil, sözde özne formuyla yer alır. Bu durumda sözde öznenin, nesne konumunda yer alan öğeyi özne konumuna getirdiğini belirtebiliriz.

• Aksi çocuk yaramazlık yaptığı için odadan atıldı.

Bu cümlede “aksi çocuk” işten etkilenmekte ancak doğrusu kendisi gerçekleştirmemektedir. Bu durumda sözde özne olurken, odadan atanın kim olduğu belli değildir.

Dönüşlü Fiil Nedir?

Edilgen fiile benzer şekilde –n ve –l ekleri kullanılır. Ancak eylem özne tarafından yapılır ve gerçek özne bulunmaktadır.

İşteş Fiil

Birden fazla öznenin yer aldığı cümlelerde –ş eki ile beraber veya karşılıklı yapma anlamı katılmaktadır.

Nesnelerine Göre Fiilde Çatı Nedir?

Geçişli, Geçişsiz, Oldurgan ve Ettirgen olmak üzere dört grupta ele alınmaktadır.

Geçişli fiil: Cümle içerisindeki öğelerden nesneyi bulmak amacıyla “ne, neyi ve kimi” sorularına cevap verecekti.

Geçişsiz fiil: Geçişli fiilin tam tersi durumdur ve nesne sonradan dahil edilemez. “ne, neyi ve kimi” gibi sorulara cevap vermez.

Oldurgan fiil: Cümledeki geçişsiz fiile –r, -t, -tır gibi ekler getirilir ve eylem özne tarafından yapılır. Fiil köküne bakarak inceleme yapılabilir.

Ettirgen fiil: Geçişli fiilde –r, -t, -tır ekleri ile geçişlilik derecesi artırılır.